دیسک کمر یکی از شایع‌ترین اختلالات سیستم اسکلتی-عضلانی است که نه‌تنها زندگی فردی بیماران را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز تبعات گسترده‌ای به دنبال دارد.
شیوع بالای این عارضه باعث شده تا میلیون ها نفر در جهان در حال دست و پنجه نرم کردن با این غول هفت سر باشند و تأثیر آن بر کیفیت زندگی، لزوم شناخت دقیق‌تر از علل، علائم، پیشگیری و درمان آن را دوچندان می‌سازد.
ساختار دیسک بین‌مهره‌ای و نحوه بروز فتق
ستون فقرات از اجزایی پیچیده شامل مهره‌ها، دیسک‌ها، رباط‌ها و اعصاب و در نهایت نخاع و مایع نخاعی تشکیل شده است. دیسک‌های بین‌مهره‌ای همانند بالشتک‌هایی میان مهره‌ها عمل کرده و از نوعی بافت فیبری – ژلاتینی تشکیل شده‌اند. بخش مرکزی دیسک موسوم به “نوکلئوس پولپوزوس” خاصیت ارتجاعی دارد و توسط حلقه‌ای فیبری به نام “آنولوس فیبروزوس” محصور شده است.
با افزایش سن، وارد آمدن فشارهای مداوم، یا انجام حرکات ناصحیح، ممکن است ساختار حلقه فیبری دچار پارگی یا آسیب شود و ماده ژلاتینی به بیرون نشت کند. این وضعیت که به آن “فتق دیسک” گفته میشود، در صورت تماس با ریشه‌های عصبی مجاور می‌تواند منجر به بروز علائم بالینی گردد.
عوامل مستعدکننده
فتق دیسک کمر معمولاً چندعاملی بوده و عوامل زیر می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند:
وضعیت ناصحیح بدنی هنگام نشستن یا بلند کردن اجسام
فعالیت فیزیکی شدید یا بلند کردن اشیای سنگین بدون رعایت اصول ارگونومی
ضعف عضلات مرکزی بدن
کم‌تحرکی یا بی‌تحرکی طولانی‌مدت
اضافه وزن
افزایش سن و کاهش مایع میان‌بافتی دیسک‌ها
سابقه خانوادگی یا ژنتیکی
علائم بالینی دیسک کمر
علائم بیماری بسته به محل فتق و شدت آن، ممکن است متغیر باشد:
درد ناحیه کمری که با فعالیت افزایش می‌یابد
انتشار درد به اندام تحتانی (سیاتیک)
بی‌حسی، گزگز یا مورمور شدن پاها
ضعف عضلانی در اندام‌های تحتانی
اختلال در راه رفتن یا ایستادن به‌صورت طولانی
در موارد شدید: بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع (اورژانس پزشکی)
پیشگیری از فتق دیسک
پیشگیری از بروز دیسک کمر مستلزم رعایت مجموعه‌ای از اصول حرکتی، تغذیه‌ای و سبک زندگی سالم است که با رعایت اصول بهداشتی و حرکتی که می‌توان احتمال بروز آن را به طور قابل توجهی کاهش داد ، تعدادی از این موارد شامل :
ورزش منظم:
پیاده‌روی، شنا، یوگا و تمرینات تقویت عضلات مرکزی از جمله فعالیت‌های توصیه‌شده‌اند.
وضعیت بدنی صحیح:
هنگام نشستن، ستون فقرات باید صاف و پاها زاویه ۹۰ درجه داشته باشند.
بلند کردن صحیح اشیا:
اجسام باید با زانوی خم و کمر صاف برداشته شوند.
حفظ وزن متعادل بدن:
کاهش فشار وارده به مهره‌ها با کاهش وزن ممکن می‌گردد.
اجتناب از حرکات ناگهانی و شدید:
به‌ویژه هنگام ورزش یا کارهای سنگین روزمره.
روش‌های درمانی
درمان دیسک کمر با توجه به شدت علائم، سن بیمار و پاسخ به درمان‌های اولیه، به سه دسته تقسیم میشود:
۱. درمان‌های غیرجراحی (محافظه‌کارانه):
مصرف داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و شل‌کننده‌های عضلانی
فیزیوتراپی شامل تمرینات کششی، ماساژ درمانی، اولتراسوند و تحریک الکتریکی
تغییر سبک زندگی و استراحت نسبی بین فعالیت های روزانه
۲. درمان‌های مداخله‌ای:
تزریق کورتون در فضای اپیدورال
استفاده از تکنیک‌های بلوک عصبی برای کاهش درد مزمن
تزریق سلول های بنیادی
۳. درمان‌های جراحی
در صورتی‌که بیمار علائم عصبی شدید داشته باشد و یا به درمان‌های غیرجراحی پاسخ ندهد، از روش‌های زیر استفاده میشود:
دیسککتومی (برداشت قسمت بیرون‌زده دیسک)
میکروسرجری با حداقل تهاجم
تعویض دیسک با دیسک مصنوعی در موارد خاص
و سخن آخر
دیسک کمر اگرچه در نگاه اول ممکن است یک عارضه ساده به‌نظر برسد، اما با توجه به پیچیدگی ساختارهای درگیر و اثرات گسترده آن بر کیفیت زندگی، مستلزم دقت، پیشگیری و درمان به‌موقع است. بهره‌گیری از سبک زندگی سالم، ورزش مناسب و آگاهی از علائم هشدار، نخستین گام‌ها در مواجهه هوشمندانه با این “غول هفت‌سر” هستند.
